یادداشتی دربارهٔ کتابِ «ایام تحصیل: روایتی از دوران طلبگی سید موسی صدر»
📝 مصطفی میراحمدی‌زاده (پژوهش‌گر علوم دینی)
نویسنده با وسواس و دقت فراوان برای فهم بهتر شخصیت او، تمام گذشتۀ خاندان صدر و پیشینۀ حوزوی او را روایت کرده و چهار پارادایم سیاسی —حوزوی در ادوار مختلف خاندان صدر را به رشته تحرير در آورده است. در این کتاب جریان‌های فکری، تغییرات و پارادایم‌شیفت‌ها با بیانی بسیار شیوا به تصویر کشیده شده است. روایت موجز، همه‌جانبه، ملموس، پرهیز از حواشی و به دست‌دادن سرنخ‌های فراوان از ویژگی‌های این کتاب است. هر فرد علاقمند به جریانات و تحولات حوزه که مطالعات پراکنده داشته با خواندن کتاب نظمی منسجم و معنادار برایش شکل می‌گیرد.
نویسنده با اینکه تحصیلات حوزوی ندارد ولی آن‌چنان سالیانی چند به قم رفت‌وآمد کرده که خواننده گمان نمی‌کند وی مطالعات متداول حوزه را نداشته باشد. تحولات حوزه‌های نجف و قم در ٨٠ سال اخیر بیان شده و با دادن کد‌های فراوان و دوری از اطناب و تفصیل خواننده را تا پایان به دنبال خود می‌کشد. گرچه شيوۀ نگارش تاریخ شفاهی است اما انقدر از میان ساعت‌ها مصاحبه، دقایقی را بیرون کشيده که نگارشی متتبعانه را به ذهن متبادر می‌کند. از شیواترین بخش‌های کتاب، روایت دوران مراجع ثلاث و شکل‌گیری مرجعیت مرحوم آیت‌الله بروجردی و ربط و نسبت عالمان طبقه دوم با مراجع ثلاث و آیت‌الله بروجردی است.
کتاب که نگارشش با خداحافظی موسی صدر با آیت‌الله بروجردی و جملۀ «پشت سر من باشید» به اتمام می‌رسد، تمام آیندۀ علمی، و سنخِ فعالیت‌های مذهبی، اجتماعی و سیاسی آقاموسی در لبنان را، بدون بیان کلمه‌ای تداعی می‌کند؛ چیزی از جنس سنخیت کامل مقدمه و ذی‌المقدمه. بخش‌هایی از کتاب تلخ و سوزناک است و نشان از روح بلند آقا موسی صدر دارد؛ چنان‌که گویی در زندانی بال و پر می‌زند و نمی‌تواند تنفس کند.
از مرحوم آیت‌الله آقا سید رضا صدر برادر آن پیشوای ماندگار در اواخر کتاب نقل شده: «هجرت آقا موسی به لبنان به داد او رسید. آقا موسی به قدری از فضای آن روزها در نجف و قم به تنگ آمده بود که اگر مسألۀ هجرت به لبنان پیش نیامده بود، لباس روحانیت را از تن در می‌آورد، برای همیشه به کناری می‌نهاد و رشته‌ای مثل حقوق و وکالت را در پیش می‌گرفت» (ص ٣٣٧).
برای نویسنده کتاب، فرزانۀ متتبع و خوش‌ذهن و خوش‌سلیقه، آقای علی گنجی که از دوستان چندین ساله من است آرزوی توفیقات روزافزون دارم و به مؤسسۀ امام موسی صدر برای انتشار این اثر ارزشمند تبریک می‌گویم و از این‌رو مطالعه این کتاب را به همۀ علاقمندان به تحولات حوزه توصيه می‌کنم.
