مدرسه «مطالعات اجرا» باشگاه اندیشه برگزار می‌کند:
نشست پنجم «تاریخ شفاهی تئاتر» با عنوانِ
کوچ انسانیت؛ آدمیت و آدم‌خواری
بازخوانی اجرای سال ۱۳۷۰ گروه تئاتر «آیین» از نمایش‌نامه «دیوانگان و متخصصین» اثر وله شوینیکا
با حضور داوود دانشور، منصور براهیمی و جمعی از هنرمندان حاضر در این اجرا
شنبه ۲۲ مهر ۱۴۰۲، ساعت ۱۷
✍️ درباره‌ی نشست
«ویژگی آثار وله شوینیکا (نمایش‌نامه‌نویس اهل نیجریه) که برآمده از فرهنگ سنتی و اساطیری آن سرزمین است؛ بهره‌مندی از موسیقی و رقص و آواز به شکلی بنیادین است. همین ویژگی، لزوم برخوردی متفاوت، خلاق و آگاهانه‌تر را نسبت به نمایش‌نامه «دیوانگان و متخصصین» پدید می‌آورد. با این شناخت می‌بایست راهی مشخص در پیش می‌گرفتیم که در حد نیاز آگاهی ما را به سنن، آیین‌ها و اعتقادات مردم نیجریه مخصوصا، و آفریقا به طور عام، و به تاریخ سیاسی، اجتماعی و ادبی این سرزمین افزون سازد.»
این عبارات، بخشی از کتابچه «شکل‌گیری تئاتر معاصر نیجریه و مقام وله شوینیکا» است که گروه تئاتر آیین، قبل از اجرای نمایش «دیوانگان و متخصصین» در سال ۱۳۷۰، تهیه و بین تماشاگران توزیع نمود؛ تا مخاطبان آگاهانه به تماشای این اجرا بنشینند.
نشست پنجم از جلسات تاریخ شفاهی تئاتر ایران، شنبه ۲۲ مهر ساعت ۱۷ به بازخوانی این اجرا می‌پردازد.
✍️ گزارش مختصر (رضا رحیمی‌فرد – دبیر مدرسه «مطالعات اجراء» باشگاه اندیشه)
شنبه ۲۲ مهر ۱۴۰۲ در باشگاه اندیشه، نشست پنجم از تاریخ شفاهی تئاتر ایران با موضوع بازخوانی اجرای سال ۱۳۷۰ گروه تئاتر آیین از نمایش‌نامه «دیوانگان و متخصصین» اثر وله شوئینکا، نمایش‌نامه‌نویس اهل نیجریه برگزار گردید. متنی که با ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی خاصی که دارد، شرایط متفاوتی را در اجرا رقم زد. داود دانشور کارگردان باسابقه تئاتر ایران، با اشاره کوتاهی به سابقه‌ی تحصیلات شوئینکا در انگلستان، و تجربه‌هایی که در سنت تئاتری آنجا به دست آورد؛ این نمایش‌نامه را حاصل هضم این سنت‌ها و به کارگیری آنها در متن دانست، که کار اجرای آن را چند وجهی و دشوار می‌ساخت. او با بیان اینکه نمایش‌نامه‌های شوئینکا را به دلیل مختصات بومی آن، و رقص و آوازی که در هست و تنها خودشان کاملا آن را می‌فهمند؛ فقط در نیجریه اجرا می‌کنند.
دانشور ادامه داد که گروه تئاتر آیین برای اجرای این نمایش‌نامه، که اجرای چهارم از مجموعه‌ی «جهان سوم در تئاتر»(جهان سوم به معنای دنیای تئاتری متفاوت، با رویکرد ناب هنری و تحول‌خواهانه) بود؛ تلاش فراوانی کرد تا به دنیای اثر نزدیک شود. به همین منظور به سفارت نیجریه مراجعه، و از کاردار آن درخواست کمک کرد؛ آنها هم علی‌رغم استقبال اولیه و قول همکاری که دادند، همین‌که متوجه شدند قرار است متن وله شوئینکا اجرا شود، عقب‌نشینی کردند و از همکاری پاپس کشیدند. گویا مواضع سیاسی شوئینکا در آن سال‌ها مخالف دولت نیجریه و جریان حاکم بود، و اهالی سفارت اجازه‌ی همراهی نداشتند.
منصور براهیمی در توضیح فضای موسیقایی اثر که نقش زیادی در اجرا داشت، به تلاش گروه برای یافتن آهنگ‌های اصیل آفریقایی و نیجریایی اشاره کرد، که عاقبت با پیدا کردن مجموعه‌داری در تهران که مجموعه بی‌نظیری از صفحات (گرامافون) موسیقی آفریقایی در اختیار داشت، این نیاز تأمین شد. این مجموعه‌دار با دستگاه‌های پیشرفته‌ای که داشت، اقدام به ضبط این آهنگ‌ها روی نوار کاست کرد و آنها را در اختیار گروه قرار داد.
براهیمی در ادامه در توضیح دلایل انتخاب این متن در آن برهه زمانی، به ویژگی‌های تئاتر نیجریه اشاره کرد که آثار آن بومی، غیر قابل تقلید، و کاملا اصیل بود؛ و همین تفاوت‌ها نشان می‌داد که در کشور ما هم امکان چنین تحول و چرخشی در رویکرد تئاتر بومی ایرانی وجود دارد، ولی از طرف اهالی تئاتر به رسمیت شناخته نمی‌شود و گروه‌های تئاتری کشور میل به تقلید و پیروی از جریانات غالب و مسلط (و گاها دسته چندم) هنری در جهان داشته و دارند.
دانشور سخنان براهیمی را اینگونه پی گرفت که از ویژگی‌های اثر شوئینکا، همین خاصیت افشاگری و برملاکنندگی مناسبات مردم با حکومت، و مردم با مردم است؛ که تلاش ما این بود که همین نشانه‌ها را در پیوند با فرهنگ و جامعه خودمان بازتولید و اجرا کنیم. او نفوذ جریان لیبرالیستی و تمامیت‌خواه در مناسبات حکومتی در نیجریه، را در مطابقت با سیر وقایع سیاسی در ایران پس از انقلاب و جنگ دانسته، و تماشاگران اجرای «دیوانگان و متخصصین»(در سال ۱۳۷۰) کاملا این موضوع را می‌فهمیدند و با آن ارتباط می‌گرفتند.
در بخشی از این نشست، پرویز فلاحی‌پور از بازیگران این اجرا، و از اعضای گروه تئاتر آیین، با بیان خاطراتی از تمرین‌ها، و اجرای این متن خاص؛ بازی در هر کدام از اجراهای گروه آیین را چالشی واقعی دانست که برای پیدا کردن شخصیت، و جلب رضایت گروه، شب و روز را از آنها می‌گرفت. او شرایط کار در روزگار امروز را فضایی خنثی و باری به هر جهت تشریح کرد، که از من بازیگر انتظار خلق شخصیتی خاص ندارند، بلکه همان کلیشه‌های تکراری را طلب می‌کنند.
براهیمی، مضمون آدمیت و آدم‌خواری را نه به عنوان دو مفهوم که در این اثر در مقابل هم قرار داشته باشند؛ بلکه این دو را پارادوکس در هم‌تنیده‌ای دانست که در متن چنان بهم آمیخته‌اند که موجب ظرافت‌هایی در اجرا و بازی‌ها می‌شد؛ که اگر تمرین‌های سخت‌گیرانه داود دانشور نبود، این جزئیات به اجرا در نمی‌آمد. او با اشاره به اینکه چه قبل و چه بعد از این اجرا، دیگر شاهد اجرای متن‌های متفاوتی مثل آثار شوئینکا در ایران نیستیم؛ جهت‌گیری سهل‌انگارانه و کم‌کاری اهالی تئاتر، دانشگاه خنثی و مدیران ناآگاه و بی‌سواد را از دلایل این روزمرگی در تئاتر کشور دانست؛ و همه را در بوجود آمدن وضعیت موجود مقصر قلمداد کرد.
نشست بعدی تاریخ شفاهی تئاتر ایران، به اجرای دیگری از گروه تئاتر آیین با عنوان «خر دجال» که آن هم در همین سال هفتاد به روی صحنه رفت؛ اختصاص خواهد داشت.
صوت نشستِ «کوچ انسانیت؛ آدمیت و آدم‌خواری»
ویدئوی نشستِ «کوچ انسانیت؛ آدمیت و آدم‌خواری»
