هویت اجتماعی: زمینه‌های همسازی و تعارض
دکتر حسین حیدری (پژوهشگر اجتماعی)
پنجشنبه ۲۶ خرداد ۱۴۰۱
چکیده
هویت قومی و ملی امری طبیعی و ثابت نیست که پایه های مشخص و تغییرناپذیر داشته باشد بلکه پدیداری است که گذشته از عناصر عینی و آفاقی، ریشه در تجربه های مشترک و خاطرات و تصورات جمعی مردم دارد. بنابراین وجود احساس تعارض یا همسازی بین هویت ملی و هویت قومی نقش مؤثری در چگونگی پیگیری حق تعیین سرنوشت و سرانجام همبستگی ملی دارد. در این نشست این نکات به تفصیل توضیح داده خواهد شد.
گزارش مختصر
مذهب، فرهنگ و تاریخ؛ سه چالش آینده هویت اجتماعی ایرانی
۱. هویت، تعلق فرد به گروه خاصی را نشان می‌دهد و او را از دیگران متمایز می‌کند.
۲. ویژگیهای اصلی هویت تداوم و پیوستگی، سیالیت و پویایی، چندلایگی و تکثر در سطوح مختلف است.
۳. هویت اجتماعی انواع مختلفی دارد از جمله جهانی، شهری، ملی، قومی و…
۴. در کشور ما هویت قومی در مقابل هویت ملی قرار داده می‌شود در حالی که هویت‌ها متکثر و لایه‌لایه‌اند ولی ماهیت قومی در تضاد با ماهیت ملی است.
۵. شش ویژگی اقوام: نامها و اسامی، افسانه نیاکان و اجداد، خاطرات تاریخی، فرهنگ شخصی، سرزمین مشخص و معین، همبستگی
۶. سه رویکرد دیرینه‌گرایی، ابزارگرایی و برساخت‌گرا نسبت به قومیت وجود دارد.
۷. مهمترین تفاوت هویت قومی و ملی تشکیل دولت توسط دولت است و البته هویت ملی می‌تواند دربردارنده چند هویت باشد.
گزارش مشروح
حیدری: چالش‌های سه‌گانه مذهب، تاریخ و فرهنگ در آینده هویت اجتماعی مطرح است.
نشست هویت اجتماعی؛ همسازی یا تعارض با حضور دکتر حسین حیدری پژوهشگر جهاد دانشگاهی پنجشنبه ۲۶ خرداد به همت مدرسه مطالعات هویت در باشگاه اندیشه برگزار شد.
حیدری ابتدا به تعریف هویت پرداخت و هویت را تلاشی مستمر و پاسخی آگاهانه از سوی یک قوم یا ملت به پرسش‌هایی از قبیل چیستی و کیستی و خاستگاه خود است. وی هویت را به دو بخش فردی و اجتماعی تقسیم کرد.
هویت فردی بیشتر مقوله‌ای روان‌شناختی است و روانشناسانی اریکسون، آن را احساس و برداشت نسبتا پایدار یک فرد از خودش است. گیدنز هم معتقد است هویت فردی ظرفیت فرد برای حفظ و ادامه روایت زندگینامه او دانست. جمع‌بندی حیدری این است که می‌توان گفت هویت فردی یعنی شناخت خود و شناساندن خود به دیگران.
هویت اجتماعی بخش دیگر سخنان حیدری بود. هربرت مید بازتاب نگرش‌های سازمان‌یافته گروهی و اجتماعی را هویت اجتماعی آنان می‌داند. تعریف جیمز کید اما اندکی متفاوت است و هویت اجتماعی را متمایز کردن خود از گروه‌های دیگر بر اساس شباهت‌های درون‌گروهی و تمایزات برون‌گروهی می‌داند. تاجفل نظر دیگری دارد و آگاهی ناشی از عضویت در یک گروه را عامل تشکیل‌دهنده هویت اجتماعی می‌داند.
قوم توسط اسمیت احساس منافع و مطلوبیت به پشتوانه افسانه نیاکان و اجداد همراه با حافظه تاریخی و فرهنگ و رسوم مشخص است. برچسب و لقب در اینجا اهمیت دارد. حتی خاطرات و جنگ‌ها و شکست‌ها می‌تواند موثر باشد.
حیدری در ادامه رویکردهای قومی را برشمرد و از رویکردهای ابزارگرا، برساخت‌گرا و… نام برد. رویکرد ابزارگرا کاری به خاستگاه قوم ندارد و صرفاً به دنبال جذب منافع با نام اقوام است. در مقابل، رویکرد برساخت‌گرا برای قومیت ماهیت مستقلی قائل است. حتی برخی معتقدند قومیت همه‌پرسی روزانه و خواست مشترک برای تداوم زندگی روزانه است.
حیدری در ادامه به پاشنه آشیل اقوام ایرانی اعم از ترک‌ها، عرب‌ها، بلوچ‌ها، کردها و لرها در بحث هویت را پرداخت و گفت مذهب، تاریخ و فرهنگ سه عنصری است که می‌تواند در آینده ما را با چالش مواجه کند.
