مدرسه «مطالعات دیالوگ» باشگاه اندیشه برگزار می کند:
درباره اختلاف‌نظر – نشست هشتم:
نگاهی به «اختلاف نظر» در سنت فکری ایرانی در آیینه ادب فارسی
با حضور اردشیر منصوری (پژوهشگر و مدرس فلسفه)
شنبه ۵ شهریور ۱۴۰۱
📝 درباره نشست: اردشیر منصوری
در این ارائه به «توصیف» و «تبیین»ِ مسئلۀ اختلاف نظر در سنت فکریِ اسلامی-ایرانی می‌پردازیم. بدین منظور ابتدا در مقام توصیف، تشریحِ مصادیقِ اختلاف نظر، به‌ویژه در زمینۀ جهان‌نگری و فهم از هستی، در این سنت فکری مورد توجه خواهد بود. همچنین فهمِ این متفکران از عللِ وقوعِ اختلافات، و نیز مواجهۀ متفکران این سنت با نظرِ مخالف مورد تأمل قرار خواهد گرفت. آنگاه در مقام تبیینِ پدیدۀ اختلاف نظر و چگونگیِ مواجهۀ متفکران مزبور با چنین موقعیتی، به گمانه‌زنی و طرح فرضیه خواهیم پرداخت. در جریان‌شناسی فکریِ اسلامی-ایرانی بیشتر بر سنتِ کلامی و عرفانی، آن هم بازتابیده در متون ادبی، متمرکز خواهیم بود که به گمان ما بیشترین رواج و تأثیرگذاری را بر فضای فکری و فرهنگیِ این سنت داشته‌اند. در ارجاع به متون، بیشتر بر آموزه‌های متفکرانی مانند مولوی و سعدی و حافظ متمرکز خواهیم بود. در این ارائه اجمالاً نشان خواهیم داد که مواجهۀ متفکرانِ این سنت در موارد اختلاف نظر، بیشتر ذیل عنوان «انحصارگرایی» و بعضاً حتی «مواجهۀ خشونت‌آمیز» می‌گنجد و رواداری معرفتی در این سنت جایی درخور ندارد. نشان خواهیم داد که در بهترین حالت، آنجا که مختصر نشانه‌های رواداری مشاهده می‌شود، نگرش متفکران بر «شمولگرایی» تکیه دارد و فقدان منظر «تکثرگرایی» ریشۀ مواجهۀ ناروادارانه در موارد اختلاف نظر در این سنت است.
📝 گزارش مختصر
- فضای کلی ادبیات فارسی اصلاً مبتنی بر گفت‌وگوی نیست.
- گفتمان حاکم بر فلسفه تا قرن هجدهم رئالیسم خام بود و سپس اختلاف‌نظر در فهم جهان خارج پدید آمد.
- به نظر می‌رسد در کشور ما خداناباوری حاد در مقابل خداباوری حاد قرار گرفته و دیگری‌ستیزی در جامعه خیلی رایج شده است.
- مولوی با ادعای متصل بودن به حق مبنای مفاهمه را زیر سوال می‌برد.
- در قرآن به آیاتی بر می‌خوریم که پیامبر را فاقد مخزن علم مطلق می‌داند و از این منطق دعوت به مجادله احسن می‌آید، در حالی که در حافظ و مولوی از این جدل کناره‌گیری می‌شود و آن را تقبیح می‌کنند.
- البته مولوی جایی در فیه‌مافیه به اختلاف ادیان تا روز قیامت تصریح می‌کند و آن را به رسمیت می‌شناسد.
- علی‌رغم این‌که بعضی مولوی را پلورالیست می‌دانند اما منطق مولوی انحصارگرایی است.
- دیالکتیک سقراطی متأسفانه توسط افلاطون عقیم شد و ترجمه دیالکتیک به جدل بار ارزشی منفی را به این مفهوم سقراطی تحمیل کرد.
صوت نشستِ «نگاهی به اختلاف نظر در سنت فکری ایرانی در آیینه ادب فارسی»
ویدئوی نشستِ «نگاهی به اختلاف نظر در سنت فکری ایرانی در آیینه ادب فارسی»
