یادداشت از حسن اجرائی
نویسندۀ کتاب و پژوهشگر اندیشۀ سیاسی
کتاب بازآرایی نهاد دین از نهاد دولت، مقدمه‌ای است برای ترسیم تازه‌ای از نهاد دین؛ نهادی که به‌موازات استقرار نظام سیاسی جمهوری اسلامی در ایران و متناسب با شرایط پیش‌آمده و گاه اضطراری، شکل و شمایل متفاوتی نسبت به قبل یافته و گاه از کارکردهای سنتی و اصیل خود تخلیه شده و یا دست‌کم فاصله گرفته است.
در این نشست، ضمن معرفی کوتاهی از کتاب، به بیان ضرورت‌ها و زمینه‌هایی خواهیم پرداخت که باید نهاد دین را از نزدیکی بیش از اندازه به نهاد دولت بازدارد و آن را به سمت بازگشت به سازمانی مستقل‌تر و متفاوت‌تر هل دهد؛ نهادی که بیش از هر چیز دغدغه دین و تعمیق خردمندانه معرفت دینی در مردم داشته باشد، نه پروای قدرت و تسلط بر مردم.
گزارش نشست گفت‌وگو درباره کتاب بازآرایی دین در برابر نهاد دولت
نشست گفت‌وگو پیرامون کتاب بازآرایی نهاد دین در برابر نهاد دولت با حضور محمدعلی حسینی‌زاده (عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی)، عبدالمجید مبلغی (عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی) و حسن اجرائی (نویسنده کتاب) روز سه‌شنبه ۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ به میزبانی مدرسه مطالعات دین باشگاه اندیشه در شبستان اندیشه برگزار شد.
در این نشست ابتدا حسن اجرائی در مقام بیان خلاصه‌ای از کتاب به ویژگی‌های نهاد روحانیت و نهاد دولت پرداخت و پیشنهادهایی به نهاد روحانیت ارائه کرد. او این کتاب را دنبالۀ مطالعات اندیشه سیاسی دربارۀ موضوع دین‌گریزی دانست. اجرائی در ادامه مسائل برآمده از حوزه و روحانیت معاصر را برشمرد و گفت پشتیبانی از تبعیض علیه زنان و اهمیت شفافیت مالی دو مسأله اصلی بودند که هر دو مسأله به دلیل ملاحظات و محدودیت‌ها مورد اشاره در کتاب قرار نگرفتند. او سپس مسائل برآمده از نهاد دولت را احصا کرد و گفت: عوامل خارج از مناسبات این دو نهاد یعنی عوامل غیرسیاسی و غیرحوزوی زمینه‌های طرح مسائل نهاد دین و نهاد دولت به شمار می‌روند.
در ادامه حسینی‌زاده به نقد اثر پرداخت و گفت این کتاب بیشتر گزارشی توصیفی از مسائل مشترک و متقابل نهاد دولت و نهاد دین است و نمی‌توان آن را متن آکادمیک دانست. حسینی‌زاده به تنوع موضوعی و محتوایی این اثر اشاره کرد و گفت هرکدام از این حوزه‌ها روش پژوهش و استناد خاص خود را می‌طلبد. این پژوهشگر با بیان این که متأسفانه دیگر گوش شنوایی برای این دو نهاد نمی‌توان در نظر گرفت، در سودمندی چنین اثری تردید کرد. در ادامه استفاده از پژوهش‌های آکادمیک غربی و پیشینۀ تاریخی را مواردی دانست که می‌تواند نقایص کتاب را تا حدی جبران کند. سپس اشاره کرد چالش دین و دولت هنوز حل نشده اما استلزامات دولت مدرن خود را بر روحانیت و نهاد دین تحمیل خواهد کرد.
عبدالمجید مبلغی ناقد بعدی بود که انتقادات و ملاحظات خود را مطرح کرد. او گفت این کتاب را یک ساده‌سازی خیرخواهانه در باب مشکلات دین و دولت توصیف کرد و گفت در این کتاب به مقبولات تمسک شده و از ظرفیت‌های روشمند انتقادی چندان بهره‌ای نبرده است. او این اثر را فاقد درک معرفت‌شناختی از موضوع بحث دانست. مبلغی پیش‌فرض مستتر این کتاب را برتری روحانیت پیشین از کنونی دانست. به نظر وی این کتاب محل‌گرا و کلیت‌گرا بوده و تنوع و پویایی روحانیت را نادیده گرفته است. سپس به انتقادات کلان‌تر خود پرداخت که علوم انسانی امروز ایران قادر به درک سنت نیست و تا این درک پدید نیاید راهی به آینده نخواهد برد. در ادامه اجرائی به برخی انتقادات پاسخ داد و گفت: اصولاً این کتاب قصد آکادمیک بودن ندارد. او گفت: خواست من بازگشت به خویشتن نبوده و گزینۀ بازگشت حوزه به وضع قبل را نیز منتفی میدانم. او با اشاره به یارگیری نهاد قدرت از نهاد دین در این چند دهه گفت پیامد این یارگیری، یکسانی مصالح نظام سیاسی با مصالح قدرت شده است. با توجه به پیشنهادهای این کتاب نهاد دین امروز نیز می‌تواند کارکرد داشته باشد.
فایل شنیداری نشست را از اینجا بشنوید.
فایل دیداری نشست را از اینجا ببینید.
