گزارش نشست گفت‌وگو درباره کتاب هرمنوتیک، قرآن و باطن در تشیع نخستین
نشست کتاب گفت‌وگو پیرامون کتاب قرآن، هرمنوتیک و باطن در تشیع نخستین با حضور احمد بستانی (عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی)، مهدی فدایی مهربانی (عضو هیأت علمی دانشگاه تهران) و محمدهادی گرامی (نویسنده کتاب و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی) روز چهارشنبه ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ به میزبانی مدرسه مطالعات دین و مدرسه مطالعات دیالوگ باشگاه اندیشه برگزار شد.
در این نشست ابتدا نویسنده کتاب به انگیزه نگارش این اثر پرداخت و گفت: در بازاری که آثار ترجمه‌ای بیشتر مورد توجه است، این کتاب زمینۀ پیدایش آثار تألیفی درباره مطالعات اسلامی را تقویت می‌کند.
در ادامه احمد بستانی ضمن تقدیر از نویسنده به چند نکته پرداخت. او گفت: بهتر بود نویسنده تمایز دقیقی میان انگاره و اندیشه قرار می‌داد. مقدمۀ کتاب به بحث تداخل ایمان و حقیقت پرداخته که به نظر می‌رسد کار مورخ اندیشه موضع‌گیری در دعوای ایمان و حقیقت نیست. بستانی در ادامه گفت اگر هرمنوتیک تاریخ انگاره‌ای مطابق ادعای کتاب حرکت از زیست‌جهان مفسر به زیست‌جهان مؤلف باشد، باید مشخص شود که در این حرکت زیست‌جهان مفسر همچنان باقی است یا خیر؟ او به مفاهیم درون‌دینی در کتاب پرداخت و گفت مفاهیمی مثل غلو و شرک و کفر اگر قرار است متصف به رادیکال یا حالات معرفتی و غیرمعرفتی دیگر شوند، بهتر است ابتدا با تعاریف برون‌دینی توضیح داده شوند.
در ادامه مهدی فدایی مهربانی ضمن تقدیر از جسارت نویسنده برای اندیشیدن مستقل به برخی نکات انتقادی و پیشنهادی پرداخت؛ از جمله اینکه واژگانی چون طرحواره، معنا، مفهوم و ایده در زبان‌های آکادمیک معانی مشخصی دارند اما کاربست آن‌ها در زبان فارسی باعث پیدایی سوءتفاهم‌هایی می‌شود که بهتر است برابرنهاد دقیقی برای هریک ارائه شود. فدایی این کتاب را سرشار از ارجاع به پژوهشگران اندیشه سیاسی دانست و گفت این اثر در حوزۀ مطالعات قرآنی بوده و بهتر بود در جغرافیای پژوهش خود باقی بماند. همچنین ورود به منازعه فیرحی و جواد طباطبایی برای این کتاب ضرورتی نداشت و باید از آثار درون رشته مطالعاتی استفادۀ بیشتری می‌شد.
سپس گرامی به انتقادات پاسخ‌هایی داد. او گفت موضع‌گیری ما در دعوای تداخل ایمان و حقیقت یک الزام گفتمانی است و نه معرفت‌شناسانه. در نتیجه مورخ اندیشه در عین بی‌طرفی لازم است که در این زمینه نظر داشته باشد. رویکردها در نسبت پژوهش و ایدئولوژی یا دیدگاه‌های ارزش‌گذارانه را می‌توان به ربط، فایده، داوری و پیش‌فرض تقسیم کرد. او در مقام ایضاح انگاره گفت مراد از این واژه همان اصطلاح در گیومه است که یک تصویر ذهنی را تداعی می‌کند. در عین حال باید برای معنای دقیق این واژه جست‌وجو کرد. هرمنوتیک تاریخ انگاره بیشتر به دنبال احیای مؤلف است تا احیای اندیشۀ مرگ مؤلف. او در ادامه درباره استفاده از طرحواره تاریخی بیان کرد طرحواره به شکل و تطور انگاره یا اندیشه اشاره دارد. او مطالعات اسلامی در ایران را درگیر افراط و تفریط در روش دانست و ضمن مقایسه با فضای آکادمیک غربی گفت در مطالعات اسلامی آکادمیک عملاً بیشتر مباحث ناظر بر عملیات پژوهش است نه مباحث نظری محض. به علاوه این کتاب سعی داشته تا طرحی را با توجه به شواهد تاریخی دردسترس در باب ظاهر و باطن قرآن تبیین کند، اما نافی طرح‌های دیگر نیست و آن‌ها را در صورت تبیین بهتر و طرح دقیق‌تر ستایش می‌کند.
فایل شنیداری نشست را از اینجا بشنوید.
فایل دیداری نشست را از اینجا ببینید.
