مدرسه «مطالعات فضا (معماری و شهر)» باشگاه اندیشه با همکاری کوبه برگزار می‌کند:
کنشگری برای حفظ بافت تاریخی؛ بازخوانی تجربه‌ی سمن «همبود نصف‌جهان»
با ارائه‌ی محدثه انصاری و متین شریفی (اعضای هیئت مؤسس سمن همبود نصف‌جهان)
📆 سه‌شنبه ۹ اسفند ۱۴۰۱
📝 درباره‌ی نشست
امروزه نگرانی‌های جدی برای جلوگیری از تخریب بافت تاریخی شهرهای ایران وجود دارد و صورت‌های مختلفی از کنشگری برای حفظ بافت تاریخی در جریان است. یکی از صورت‌های کنشگری جمعی در قالب سمن‌ها تحقق می‌يابد. در این نشست قرار است که با تجارب «همبود نصف‌جهان» در شهر اصفهان بازخوانی شود و فعالیت‌ها، تجارب و تأثیر حضور این سمن تحلیل شود.
📝 گزارش مختصر
نشست ماهیانه‌ی دوم مدرسه‌ی مطالعات فضا و گفتار ششم کوبه با دعوت از محدثه انصاری و متین شریفی -دو تن از اعضای مؤسس سمن همبود نصف‌جهان- برگزار شد تا تجربه‌ی این سمن و فعالیت‌های آن برای حفظ بافت تاریخی بازخوانی شود. در این نشست محدثه انصاری ابتدا تعریفی کلی از سمن‌ها ارائه کرد و با توضیح جایگاه قانونی آن‌ها، توضیح داد که کنشگری در حیطه‌ی میراث فرهنگی می‌تواند در قالب کنش‌های جمعی و سمن‌ها امکان‌پذیر باشد. سپس او با معرفی سمن همبود، اعضای آن و زمینه‌های شکل‌گیری، مخاطبان را با داستان این سمن آشنا کرد. در این ارائه که با ارائه‌ی تصویری همراه بود، برخی از فعالیت‌های انجام‌شده در همبود توضیح داده شد و اهداف، چالش‌ها و درس‌آموخته‌های هرکدام تشریح شد. «نقش‌گنج» به‌عنوان یک پروژه‌ی اجتماعی با جامعه‌ی هدف کودکان مقیم محله و در جهت ایجاد حس تعلق بین آن‌ها انجام شده بود؛ «پروژه‌ی بازارچه‌ی واجار» نیز یک پروژه‌ی اجتماعی-اقتصادی و برای ساکنین محلی و در جهت توانمندسازی دستفروشان و زنان محلی برپا شده بود؛ «هشت‌گنج» ماهیتاً یک پروژه‌ی کالبدی و برای حفظ و مستندنگاری از خانه‌هایی انجام شده بود که در معرض تخریب قرار گرفته بودند و با رسانه‌ای‌کردن و پیگیری‌های اداری و تعامل با هم‌محلی‌ها در نظر داشت تا ترمزی برای تخریب‌های بعدی شود.
متین شریفی در بخش بعدی ارائه به توضیح چهار پروژه‌ای پرداخت که هم‌اکنون در دست اجراست: «احیای سقاخانه‌ها» که با با موقعیت‌یابی و شناخت بستر سقاخانه‌های تاریخی آغاز شده بود و با شناسایی ذی‌نفعان خصوصی و دولتی ادامه یافته بود و طراحی‌هایی برای آن‌ها ارائه شده بود، اکنون در فرآیند اداری قرار گرفته بود؛ «اجرای دیوارنگاره» پروژه‌ی دیگری بود تا یادگاری برای میراث ناملموس و کالبد‌های ارزشمند تخریب‌شده شود؛ «قاموس‌خوانی» پروژه‌ی رسانه‌ای جدیدی بود برای بازخوانی اندیشه‌ی جمعی و پیشینه‌ی اعتراضات محلی در بافت تاریخی؛ آخرین پروژه نیز «توسعه‌ی بازی با کودک» معرفی شد و در این راستا همبود در تلاش است تا با استفاده از بازی و قصه، بتواند کودکان را با میراث ملموس و ناملموس شهر آشنا کند. در پایان نیز انصاری و شریفی به پرسش‌های مخاطبین پاسخ دادند: از جمله مقایسه‌ی معضلات اجتماعی بافت تاریخی اصفهان با تهران، معضلات و چالش‌های ارتباط سمن‌ها با دولت و مردم، ضرورت به‌اشتراک‌گذاری تخصص‌های متنوع در تیم سمن‌ها و… .
📝 گزارش مشروح
نشست دوم مدرسه‌ی مطالعات فضا و گفتار ششم کوبه در روز سه‌شنبه نهم اسفندماه در شبستان باشگاه اندیشه برگزار شد. سخنرانان این نشست دو تن از اعضای هیئت‌مؤسس سمن «همبود نصف‌جهان» بودند. در آغاز این نشست محمدفرید مصلح به نمایندگی از کوبه و مدرسه‌ی مطالعات فضا، از نگرانی‌های کنونی برای بافت تاریخی شهرهای تاریخی سخن گفت و انگیزه‌ی برگزاری این نشست را، آشنایی با فعالیت‌های سمن‌های حیطه‌ی میراث فرهنگی عنوان کرد. پس از این، نخستین بخش از ارائه توسط، محدثه انصاری ارائه شد. انصاری در ابتدا از ماهیت سمن‌ها به‌عنوان یک سازمان مردم‌نهاد گفت و زمینه‌ی فعالیت‌های آنان و چارچوب‌های حمایتی آنان در قانون فعلی را بررسی کرد. پس از این، داستان ملموسی از شکل‌گیری همبود نصف‌جهان روایت شد و اعضای آن معرفی شدند.
در مرحله‌ی بعد، ابتدا حوزه‌ی فعالیتی همبود در محدوده‌ی جغرافیایی اصفهان معرفی شد و سه پروژه‌ی متفاوت از این سمن که پیش‌تر اجرا شده با تصاویر تشریح گردید. «نقش‌گنج» نخستین پروژه‌ای بود که برای کودکان بومی و در جهت آشنایی و پیوند آنان با محله‌شان انجام شده بود تا حس‌تعلق آنان را تقویت کند و توجهشان را به بستر تاریخی آشنا کند. فرآیند روایی این پروژه در قالب یک بازی محیطی باعث شده بود تا کودکان نسبت به محیطشان علاقه نشان بدهند و یک پروژه‌ی الهام‌بخش و پرچالش برای همبود عنوان شود. «واجار» پروژه‌ی اجتماعی-اقتصادی دیگری بود که برای ساکنین محلی در نظر گرفته شده بود تا با برگزاری کارگاه‌های مختلف به توانمندسازی زنان خانه‌دار و دستفروشان کمک کند. «هشت‌گنج» به‌عنوان سومین پروژه‌ی اجراشده در سمن همبود معرفی شد که هدف آن، مستندنگاری از خانه‌هایی بود که در معرض تخریب قرار گرفته بودند و با رسانه‌ای‌کردن خطر تخریب، پیگیری‌های اداری و جلسات تخصصی و تعامل با اهالی محله کوششی بود برای حفظ این آثار تاریخی. انصاری این مستندنگاری‌ها را راه‌حلی دانست که می‌تواند در شهرهای دیگری مثل شیراز مؤثر واقع شود و هزینه‌های تخریب بافت تاریخی را افزایش دهد.
در بخش پایانی ارائه، متین شریفی چهار پروژه‌ی دیگر از پروژه‌های در دست اجرای سمن همبود را ارائه کرد: نخست، پروژه‌ی «احیای سقاخانه‌ها» که با شناخت موقعیت‌یابی و تهیه‌ی نقشه‌ی پراکندگی این کاربری در بافت محله‌ی دردشت انجام شده بود و در مرحله‌ی بعد، طراحی سقاخانه با دو رویکرد طراحی مورد توجه قرار گرفته بود. در فرآیند اجرایی، این طرح به نهادهای دولتی و همین‌طور همزمان ذی‌نفعان خصوصی ارائه شد و هم‌اکنون این پروژه فرآیند اداری‌اش را طی می‌کند و البته چشم‌اندازی قطعی برای حمایت دولتی از آن وجود ندارد. «پروژه‌ي دیوارنگاری» در جهت ارتقای کیفیت فضاهای محلی تعریف شده است و نقاطی که واجد ظرفیت میراث ناملموس بوده و یا پیش از این تخریب شده است، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. «قاموس‌خوانی» پروژه‌ای است برای شناخت مردم با فرهنگ و اندیشه‌ی جمعی در بستر شهرهای جمعی و پیشینه‌ی اعترضات مدنی در این شهرها. این پروژه که هم‌اکنون در فرآیند تولید و آماده‌سازی است، در نهایت با خروجی‌های رسانه‌ای ارائه خواهد شد. شریفی آخرین پروژه‌ی در دست‌اجرای همبود را «توسعه‌ی بازی با کودک» معرفی کرد و آن را در امتداد تجربه‌ی موفق پروژه‌ی نقش‌گنج در نظر گرفت. این پروژه که در مقیاس شهری تهیه شده است، در نظر دارد تا با دو ابزار آموزشی مناسب برای کودک، یعنی بازی و قصه آن‌ها را با میراث ملموس و ناملموس شهر و محله آشنا سازد.
در بخش پایانی و پرسش‌وپاسخ از جمله سؤالات و قیاس‌های مطرح‌شده، وضعیت محله‌ی عودلاجان تهران با محلات اصفهان و معضلات اجتماعی فعالیت در بافت تاریخی مطرح شد. در پرسشی دیگر، از جایگاه سمن در ارتباط با دولت و مردم پرسیده شد و انصاری در پاسخ به این سؤال از چالش‌های پرشمار و عدم همکاری نهادهای دولتی گلایه کرد و توضیح داد که با وجود آنکه سمن‌ها ماهیتاً برای تسهیل رابطه‌ی مردم با دولت پدید آمده‌اند، اما امروزه واقعیت آن است که نمی‌توان چشم‌داشتی از حمایت‌های ارگان‌های دولتی داشت. او در پاسخ به سؤال دیگری، از نسبت فعالیت‌های سمن همبود در ارتباط با نیروهای عضو متخصص این سمن مختلف سخن گفت و تخصص هر یک از اعضا را مؤثر بر فعالیت‌های بعدی سمن دانست.
صوت نشستِ «کنشگری برای حفظ بافت تاریخی»
ویدئوی نشستِ «کنشگری برای حفظ بافت تاریخی»
