مدرسه «مطالعات اجراء» باشگاه اندیشه برگزار می‌کند:
حروفیّه؛ هم‌خون با انقلاب، آغازی بر یک پایان
مروری بر نخستین اجرای تئاتر پس از انقلاب ۵۷
با حضور داوود دانشور، منصور براهیمی و جمعی از هنرمندان حاضر در این اجرا
دوشنبه ۱ خرداد ۱۴۰۲
ساعت ۱۷
📝 گزارش مشروح
نشست دوم از جلسات «تاریخ شفاهی تئاتر ایران» به همت مدرسه مطالعات اجرا، با حضور داود دانشور، محمود هندیانی و منصور براهیمی، روز دوشنبه یک خرداد ۱۴۰۲ در باشگاه اندیشه تهران برگزار شد. در این نشست که به بازخوانی اولین اجرای تئاتر بعد از انقلاب ۵۷، یعنی «نهضت حروفیه» اختصاص داشت؛ داود دانشور یاد و خاطره شهید حسین قشقایی، نویسنده نمایش‌نامه نهضت حروفیه را زنده کرد، و به نحوه آشنایی و رفاقت خود با او پرداخت. دانشور، قشقایی را فردی متدین ولی بدون تظاهرات مذهبی دانست که در فضای دانشکده هنرهای زیبای قبل از انقلاب، توانست با اجرای دانشجوییِ نمایش‌نامه «استثناء و قاعده»ی برشت (سال ۱۳۵۲) خودش را به لحاظ حرفه‌ای ثابت کند.
دانشور، روش و منش حسین قشقایی را در این اجرا، فراخوانی بازیگران غیرحرفه‌ای و هنرجویان تئاتر معرفی کرد، که نتیجه این کار به زنده کردن روح تئاتر و پیوند با عامه مردم می‌انجامید.
در ادامه محمود هندیانی و داود دانشور، به فرآیند تشکیل انجمن اسلامی در دانشکده هنرهای زیبا، در فاصله بین واقعه‌ی ۱۷ شهریور(میدان ژاله) و ۲۲ بهمن سال ۵۷ پرداختند که شهادت حسین قشقایی در ششم دی‌ماه همان سال، این روند را سرعت بخشید. هندیانی به فضای خاص سیاسی اجتماعی حاکم بر جامعه در آن ایام اشاره کرد، که انواع و اقسام گروه‌های سیاسی، در عین حال که دست به اقدامات هنری و فعالیت‌های اجتماعی می‌زدند، به انجمن اسلامی به چشم یک تشکل امن و حامی نگاه می‌کردند، و گاهی به آن پناه هم می‌آوردند.
در ادامه منصور براهیمی به تجربه خودش از تماشای اجرای «نهضت حروفیه» پرداخت. او که در آن سال‌ها دانشجوی سال چهارم دانشکده هنرهای زیبا بود؛ از داود دانشور پرسید آیا در فضای انقلابی آن ایام، فشاری هم برای پذیرفتن کارگردانی این اجرا وجود داشت، یا اینکه به شکل دستوری بخواهند این اجرا حتما توسط انجمن اسلامی دانشکده به روی صحنه برود؟ براهیمی گفت به خاطر می‌آورد که بقیه گروه‌ها، حتی چپ‌ها میل به تصاحب حسین قشقایی و اجرای این نمایش‌نامه داشتند. دانشور این شایعات را رد کرد، و به برگزاری مراسم یادبود شهید قشقایی، در فاصله چند روز پس از شهادت او، توسط انجمن اسلامی در دانشکده اشاره کرد، که همسر شهید در آن صحبت کرد؛ و در همان مراسم برادر شهید نوشته‌های حسین را در اختیار ما گذاشت؛ و این نوشته‌ها شامل متن نمایش‌نامه «نهضت حروفیه» و «نفت» هم می‌شد. او فضای آن روزها را به دور از فضای دستوری سال‌های بعد دانست، و تصمیم به اجرای این نمایش را حرکتی خودجوش توسط دوستان حسین قشقایی در انجمن اسلامی، و بیشتر در جهت ادای دین به آن شهید تشریح کرد.
منصور براهیمی با توصیف تجربه تماشای اجرای این نمایش، بر تعبیر «هم‌خون» که توسط داود دانشور برای این اجرا بکار برده شد تأکید کرد؛ و نهضت حروفیه را دارای روحی قوی در پیوند با زمانه و زیست عمومی مردم و جریانات جاری در جامعه دانست، و همین امر را لازمه تئاتر ناب و صیقل‌خورده‌ای برشمرد که نبض مخاطب را به دست می‌گیرد. داود دانشور هم به عدم فراز و فرود دراماتیک در نمایش‌نامه نهضت حروفیه اشاره کرد، ولی به دلیل مضامینی که در اثر وجود داشت و وقایع جاری در جامعه را مانند آینه بازتاب می‌داد؛ تلاش شد تا همین مفاهیم بدون هیچ دخل و تصرفی به روی صحنه به اجرا در آید. دانشور با یادآوری استقبال گسترده مردم عادی که شاید تا آن زمان به تماشای هیچ تئاتری نرفته بودند؛ به اجرای حدود یک ماهه این نمایش با ظرفیت کامل در سالن تئاتر چهارسوی سابق اشاره کرد، و از اینکه در سال‌های بعد ارتباط تئاتر با مردم کوچه و بازار قطع شد، و اجراهای تئاتر، شکلی محفلی و دورهمی اقشار خاص به خود گرفت، ابراز تأسف نمود، و دلایلی برای آن برشمرد.
در پایان منصور براهیمی تشکیل گروه تئاتر «آیین» را در سال‌های بعد، که متشکل از جمعی از هنرمندان حاضر در اجرای حروفیه بود؛ تلاشی برای بازگشت به روح زنده تئاتر، و احیای کارکرد اصیل تئاتر در جامعه دانست.
نشست‌های تاریخ شفاهی تئاتر ایران، به همت مدرسه مطالعات اجرای باشگاه اندیشه، با حضور اساتید و پیشکسوتان این عرصه، به مرور و بازخوانی وقایع و اجراهایی می‌پردازد که در لابلای صفحات رسمی تاریخ هنر این کشور، مورد بی‌توجهی و تغافل قرار گرفته‌اند. برای اطلاع از روز و ساعت برگزاری این نشست‌ها، کانال و صفحات مجازی باشگاه اندیشه را دنبال کنید.
