مدرسه «مطالعات اجراء» باشگاه اندیشه برگزار می‌کند:
نشست ششم تاریخ شفاهی تئاتر ایران: در روش راه بردن عقل
بازخوانی اجرای نمایش «خَرِ دَجّال»، گروه تئاتر آیین، سال ۱۳۷۰
با حضور داوود دانشور، منصور براهیمی و جمعی از هنرمندان حاضر در این اجرا
شنبه ۲۰ آبان ۱۴۰۲ ساعت ۱۶
📝 بروشور معرفی نمایش «خر دجال» که در زمان اجرای آن در سال ۱۳۷۰، توسط گروه تئاتر آیین تهیه و بین تماشاگران توزیع گردید
در حالیکه هنوز آخرین متن برنامه «گروه تئاترآیین» تحت عنوان «جهان سوم در تئاتر» ، که نمایشنامه‌ای است ایرانی، به دلیل مشکلات اجرایی در انتظار اجراست، گروه با متن ایرانی دیگری برنامه جدید خود را آغاز می‌کند. این برنامه تحت عنوان «دنیای مضحکه و کمدی» شامل یک متن ایرانی است بنام «خَرِ دَجّال» و پنج کمدی مشهور از سایر نقاط جهان که گروه امید دارد شرایط مناسب اجرای آنها فراهم آید. نمایشنامه‌های خارجی این مجموعه عبارتند از:
۱) «پرندگان» اثر آریستوفانس (بزرگترین کمدی‌نویس یونان باستان)
۲) «هر طور شما بخواهید» از شکسپیر
۳) «کیمیاگر» از بن جانسون
۴) «اهمیت ارنست بودن» از اسکار وایلد
و بالأخره
۵) «شاه اوبو» از آلفرد ژاری
«خر دجال» تنظیمی است نمایشی از لطایف ملانصرالدین (بطور عمده براساس کتاب «ملانصرالدین» گردآوری محمد رمضانی و چاپ کلالة خاور) با نگاهی به دیگر لطایف و آثار طنزآمیز فارسی علی‌الخصوص «لطائف الطوائف» (مولانا فخرالدين على صفی) و «رسالة دلگشا» (عبید زاکانی) وبعضاً آثار غیرایرانی چون «افسانه‌های ازوپ» (ترجمه علی‌اصغر حلبی) و «خسیس» مولیر. تنظیم اولیه، متنی کوتاه بود که بعد با بدیهه‌سازی و مشاوره گروهی بسط یافت و بالأخره به گونه‌ای که شاهد آن هستید مدون گردید.
ظاهراً محققین برآنند که نمی‌توان ملانصرالدین را به یک کشور یا ملیت منسوب داشت. می‌نماید که او شخصیتی شرقی و در حال حاضر جهانی است. محمد جعفر محجوب در مقدمه‌ای که بر کتاب «ملانصرالدین» (چاپ جریدة فکاهی «توفیق» ۱۳۴۸) نوشته است، نسب‌نامه و حوزه نفوذ این شیرین‌ترین سنخ کمیک ما را بس وسیع می‌داند:
«از یک سو تمام نادره‌ها و لطایفی که در میان اقوام عرب زبان به جُحا (یا جحی یا جوحی با الف کوتاه یا ی در پایان) و ابو نواس و بهلول نسبت داده شده، و بسیاری از لطایفی که افراد ایرانی مانند عبید زاکانی و تلخکِ مسخره سلطان محمود گفته‌اند، یا منسوب بدانهاست؛ بدو منتسب شده است … و از سوی دیگر اقوام و ملت‌های دیگرا سلامی (از اقصی نقاط شمال آفریقا و مغرب و مصر گرفته تا جمهوری‌های شوروی در آسیای میانه) با اصرار تمام او را به خود می‌چسبانند، و حتی در ترکیه برای او مقبره‌ای نیز ساخته‌اند…» (ص۳).
بر این امر محققین خارجی نیز صحه می‌گذارند. مثلاً «ایوان سُپ»، نویسنده و منتقد هنری اهل یوگوسلاوی که رسالة دکترای ادبیات‌اش درباره ملانصرالدین است، و نیز کتابی بنام «استحاله‌های ملانصرالدین» نوشته است، در مقاله‌ای تحت عنوان «هزار و یک لطیفة ملانصرالدین» (پیام یونسکو، ویژه‌نامه «دنیای طنز» اردیبهشت ۱۳۵۵) او را شخصیتی می‌داند که بیشتر زادة تخیلِ کمیک ممالک مشرق زمین است، تا شخصیتی تاریخی و واقعی.
اگر واقعیت امر این است، پس آیا نمی‌توان گفت ملانصرالدین که از قید تاریخ و واقعیت تاریخی آزاد است، حاوی تمامی آن حقیقت تاریخی و واقعیت زندگی است که بویژه در کشور ما به شکل طنز و هجوی کوبنده و نیروزا تجلی کرده است؟ اگر چنین است پس او یکی از بهترین منابع طنز فارسی است، و رویکرد ما به او، ضمن تأیید شخصیت جهانی‌اش، رویکردی است در جهت نمایشی کردن سنخ‌های کمیک و پر ارزش ایرانی که متأسفانه به نمایش کشور ما راه پیدا نکرده اند. قابل ذکر است که کوشیده‌ایم از گرایش‌های «توریست پسند»ی که بویژه این روزها تحت عنوان «سنت» و «سنتی» باب شده بپرهیزیم. آن هنر سنتی که مقبول طبع دیوانسالاری و مورد تفقد فرنگ‌نشینان است؛ چند دهه است که به دلایل فراوان توان و نیروی حیاتی خود را از دست داده، و به اصطلاح «موزه‌ای» شده است. دیوانسالاری، که خود عامل تحکیم این اضمحلال بود، و نیز سیاست استعماری غرب، که همیشه و همه جا خود را مخرب فرهنگ‌های بومی نشان داده؛ اکنون چگونه می‌توانند مسیح وار آنچه را که خود کشته‌اند، زنده گردانند. فرهنگ زنده، سنت زنده و هنر زنده به اعتبار مردم زنده است، و به مدد آنها زندگی می‌یابد؛ در غیراین‌صورت جز کالبدی بی‌جان هیچ نیست.
در این رابطه امیدواریم چنانکه شایسته است عمل کرده باشیم، و این گام ادای دینی ولو اندک به این سنخ همیشه زندة ما محسوب گردد.
بازیگران:
قدرت‌الله صالحی: چالاک
محمود هندیانی: داناک
جعفر خادم: ملانصرالدین
مهرنازفرزانمهر: بهرو
داود دانشور: اشعب
حسن متین: برزو
داود قیصری: خر دجال – خر ملا
طراحی و ساخت صحنه: گروه تائتر آئین
طراحی لباس: گروه تئاترآئین (با تشکر از مسئولین آرشیو لباس: ذكرالله میری – فریبا رحمانی‌پور)
صورتک و چهره‌آرایی: گروه تئاتر آیین
موسيقى و صدا: حسن ارسیا
وسایل و تزئينات صحنه: حسن ضرغامی
دستیار کارگردان: منصور براهیمی
آفیش و بروشور: علی قطمیری
نور: محمدصادق گرمارودی (مسئول نور) حسن حسینی‌مقدم (نورپرداز)
صدا: غلامعلی ابوالمعصومی (مسئول صدا) عباس نوربخش (صدابردار)
و با هم‌کاری: اکبر شرفشاهی (مسئول صحنه)، عيسى فیلی (تأسیسات)، اسماعیل عزیزیان (برق)، احسان غفورزاده (گیشه)، مصطفی میناپور (سرپرست خدمات)، علی لامعی، نبی رشگی، و الله‌مراد کلهری (خدمات)
گروه تئاتر آیین – دی و بهمن ۱۳۷۰ – تالار هنر
صوت نشستِ «در روشِ راه‌بردنِ عقل (بازخوانی اجرای نمایش «خر دجّال»)»
ویدئوی نشستِ «در روشِ راه‌بردنِ عقل (بازخوانی اجرای نمایش «خر دجّال»)»
