مدرسه «مطالعات دیالوگ» باشگاه اندیشه برگزار می‌کند:
نشست هفتم درباره «اختلافنظر»: اختلافنظر انتیگونه و کرئون؛ بازسازی اجتماعی یا تخریب؟
با حضور دکتر ابراهیم آزادگان (عضو هیأت علمی گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف)
شنبه ۸ مرداد ۱۴۰۱
📝 چکیده نشست
In Hegel’s interpretation of Antigone, divine law is in conflict with human law or the law as the manifest ethical power of the state. This conflict is represented in the conflict between family and polis, particular and universal, and the conflict between woman and man. Nature, according to Hegel, assigns woman to divine law and man to human law. However, the community which is (ideally) established on the basis of rational universal law of ethics, as the human law, is internally in conflict with the family law while it is essentially dependent on family to be constituted.
This conflict according to Hegel is devastating for society. And for him, Antigone is the prototype of a woman whose act destroys the entire society. Contra Hegel I read Antigone’s action as a destabilizing action toward building a society in which ultimately the divine law of love, friendship and mercy becomes the law of society.
📝 گزارش مختصر
- آنتیگونه و امکان الگوبرداری برای دوران ما
- خوانش هگل از آنتیگونه قابل نقد است.
- آنتیگونه معتقد بود نباید قانون خانوادگی و دوستی نقض شود.
- آنتیگونه در جامعه خود نماد یک زن کنشگر سیاسی و مدنی بالغ بود.
- می‌توان از آنتیگونه برای امروزمان الگوبرداری کنیم.
📝 گزارش مشروح:
نشست هفتم پرونده اختلافنظر به همت مدرسه مطالعات دیالوگ با موضوع «اختلافنظر آنتیگونه و کرئون؛ بازسازی اجتماعی یا تخریب؟» با ارائه‌ی دکتر ابراهیم آزادگان عضو هیات‌علمی دانشگاه شریف روز شنبه ۸ مرداد ۱۴۰۱ در باشگاه اندیشه برگزار شد.
در ابتدا آزادگان گفت بحث من درباره خوانش هگل از نمایشنامه آنتیگونه یا آن چیزی است که به عنوان خوانش هگل به او نسبت داده می‌شود و با آن مخالفم.
آزادگان ماجرای آنتیگونه و کرئون را حاوی اختلاف‌نظری قابل‌توجه دانست. کرئون از نقض قانون صحبت می‌کند ولی آنتیگونه مخالف است. یعنی کرئون معتقد است قانونگذار و حاکمی وجود دارد و باید از قانون تبعیت شود. در طرف دیگر، آنتیگونه تبعیت از قانون را مطلق نمی‌داند، بلکه نیاز است تا مقید به عشق و مسائل اخلاقی باشد. کرئون از مفهوم قدرت برای ایجاد امنیت و ساختار اجتماعی دفاع می‌کند. او معتقد است در یک جامعه نظم با قانون قانونگذار برقرار شده و مؤثر است؛ طبعا بدون آن نمی‌توان از جامعه صحبت کرد. اما کار آنتیگونه فعالیتی است برای آن که ادعای نظم اجتماعی را به هم بریزد.
آزادگان به نظم اجتماعی منتقل شد و گفت نظم اجتماعی سه لایه دارد؛ دولت، جامعه مدنی و خانواده. وقتی از جامعه آزاد صحبت می‌کنیم، جامعه آزاد جامعه‌ای است که در آن ساختاری وجود دارد که نهادهای مدنی می‌توانند فعالیت کنند و خود را با توانایی‌ها و قابلیت‌های خود بروز دهند.
به نظر آزادگان، اختلافنظر میان آنتیگونه و کرئون اختلاف بر سر نظم اجتماعی بوده است. برای توضیح می‌بایست به زمانه‌ی آنتیگونه بیشتر توجه شود. در آن زمان سنت‌هایی وجود داشته که زئوس بنا نهاده و جنبه‌ی الوهی دارد. این قانون است که باید بر تمام مقررات حاکم باشد. به نظر آنتیگونه، روح آن قانون بر اساس عشق و روابط خانوادگی و دوستی است، نه کینه‌توزی و انتقام؛ در حالی که کرئون به دنبال انتقام است و نمی‌خواهد برادر آنتیگونه که با او جنگیده است، دفن شود.
آزادگان به خوانش هگل از آنتیگونه پرداخت و گفت: در تراژدی تضاد اجتماعی پیش آمده که منجر به قانون می‌شود؛ از طرفی قانون جامعه و خانواده مهم است و از سوی دیگر قانون دولت هم لازم است. تراژدی وقتی است که جامعه به بلوغ نرسیده و جامعه این دو را متضاد می‌فهمد. در حالی که در جامعه مدرن امکان ندارد چنین تضادی رخ دهد. هگل معتقد است آنتیگونه با زیرپا گذاشتن قانون جامعه که در اینجا بر قانون خانوادگی اولویت دارد، مجرم است. پس به نظر هگل، آنتیگونه با این اختلافنظر به تخریب جامعه دست زده است.
آزادگان در نقد این خوانش گفت: بر خلاف خوانش هگل، آنتیگونه اصلا مجرم نیست. او معتقد بود هر دو به نحو یکسانی حق دارند دفن شوند و این مربوط به انسانیت و ارزش آنهاست، مستقل از این‌که چه باوری داشته‌اند. آزادگان به پاتریشیا میل استاد دانشگاه تورنتو استناد کرد که او هم هگل را چنین فهمیده و نقدهایی مشابه دارد. خانم میل در ادامه با تصدیق نقش برهم‌زنندگی آنتیگونه، معتقد است او در حال بروز آزادی خود بوده و بالغانه رفتار کرده است؛ در نتیجه کنش آنتیگونه از قضا به به بازسازی اجتماعی کمک کرده است.
آزادگان در جمع‌بندی بحث خود گفت اگر به دنبال جامعه‌ای هستیم که جنسیت‌زده نیست و اختلاف‌نظری مخرب در آن وجود نداشته باشد، باید سعی کنیم قوانین اجتماعی را بر اساس دوستی و احترام به حقوق انسان‌ها بنا کنیم.
پوشۀ ارائۀ نشست «اختلافنظر آنتیگونه و کرئون: بازسازی اجتماعی یا تخریب؟»
صوت نشست «اختلافنظر آنتیگونه و کرئون: بازسازی اجتماعی یا تخریب؟»
ویدئوی نشست «اختلافنظر آنتیگونه و کرئون: بازسازی اجتماعی یا تخریب؟»
