بازنشر از حرف‌راه | امیرمهدی مناقبی
🔸️ برخی اخباری که اوایل سال مطرح بود و به دین و دینداری ارتباط داشت را مرور کنیم:
1️⃣ درگیری یک طلبه با یک خانم در درمانگاهی در قم به خاطر تذکر حجاب
2️⃣ فساد مالی در اموال مربوط به حوزه علمیه ازگل و افشای آن توسط یک روزنامه‌نگار
3️⃣ اعلام ساخت یک مسجد در پارک قیطریه توسط شهرداری تهران و اعتراض برخی از مردم
4️⃣ جلوگیری از تفرج مردم در سیزده‌به‌در به دلیل همزمانی با ماه مبارک رمضان و شهادت امام علی (علیه السلام) در برخی پارک‌ها و اماکن عمومی
5️⃣ تشکیل محفل قرآنی چندهزار نفری در استادیوم آزادی
6️⃣ اعلام اجرای طرح حجاب و عفاف از ۲۵ فروردین ۱۴۰۳
🔸️ احتمالا در سال جاری تعداد اخبار ناراحت کننده از دین بیشتر خواهد شد و اخبار خوشحال کننده بسیار اندک.
از بالا به جامعه نگاه کنید. در این اخبار چه می‌بینید؟
🔸️ یکی از خطوط مهمی که در این اخبار می‌توان دید تشدید مفهوم “ما در برابر آنها” است. یعنی بخشی از جامعه خود را در برابر بخش دیگر می‌بیند و خود را این گونه تعریف می‌کند.
این اتفاق از نشانه‌های قطبی شدن فزاینده جامعه بر محور تفاوت‌های مذهبی است. تبعات این شرایط در انسجام اجتماعی، ثبات سیاسی و حتی رفاه و دینداری فردی قابل مشاهده خواهد بود.
🔸️ آدم‌های حاضر در این اخبار را می‌توانیم به دو گروه تقسیم کنیم:
🔻دینداران موافق نظام سیاسی
🔻مخالفان دین رسمی یا مخالفان نظام سیاسی
محور شکاف‌هایی که در این خبرها دیده می‌شود دین است. دینی که به قدرت سیاسی و زور دسترسی دارد.
🔸️ در این شرایط قطبی شده، همه جامعه ضرر می‌کند، دین و دینداران بیشتر. متاسفانه منطق جامعه قطبی شده تر و خشک را با هم می‌سوزاند.
برای نمونه‌ای از نتایج تشدید قطبی شدن جامعه به مسئله حجاب نگاه کنید. پس از فوت خانم مهسا امینی در ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ اتفاقی برای جنبه‌های مختلف اجتماعی دین در ایران افتاد که تا سال‌ها اثرات آن اتفاق و پس‌لرزه‌های آن قابل مشاهده خواهد بود. دینداران در شرایطی هستند که نسبت به بقیه گروه‌های جامعه چیزهای بیشتری را در جامعه قطبی شده از دست خواهند داد.
🔸️ برای پیدا کردن نگاهی کامل‌تر برخی زمینه‌های شکل‌گیری و ظهور این شرایط قطبی شده را بشماریم:
1️⃣ ذهنیت “ما در برابر آنها”
مردم به طور فزاینده‌ای با گروه مذهبی/غیرمذهبی خود، هم‌ذات‌پنداری می‌کنند و از درک طرف مقابل و تفاهم دور می‌شوند. گویی “دیگری” مشروعیت ندارد.
2️⃣ اتاق پژواک
شبکه‌های اجتماعی افراد هم‌فکر را بیشتر گردهم می‌آورد. افزایش تعامل با خودی‌ها و دورشدن از دیگری‌ها موجب تشدید قطبی شدن جامعه و ادارک اشتباه از تنوع واقعی مردم می‌شود.
این حباب‌های مجازی به افراد این حس را می‌دهد که ما در برابر آنها بیشتریم و ما عادی هستیم و آنها غیرعادی!
فعالیت لشکر سایبری هر دو طرف بر تشدید این توهمات می‌افزاید.
3️⃣ ابزارسازی سیاسی
برخی سیاستمداران از احساسات مذهبی برای بسیج مردم و یا جلب رای انتخاباتی سوء استفاده می‌کنند. آنها با تعریف مسائل در قالب‌های مذهبی شکاف‌ها را عمیق‌تر می‌کنند و برای تقویت انسجام پایگاه اجتماعی خود “دیگری” را پررنگ می‌کنند.
🔸️ برخی از عواقب تشدید قطبی شدن جامعه برای دین و دینداران:
1️⃣ تجزیه جامعه
تشدید قطبی شدن جامعه پیرامون مذهب موجب فرسودگی جامعه و سست شدن پیوندهای اجتماعی می‌شود. در این شرایط، بی‌اعتمادی، عدم مدارا و خشونت بروز خواهد کرد. اتفاقی که در اعتراضات مربوط به حجاب شاهد آن بودیم.
2️⃣ جنگ اجتماعی
جامعه هر تصمیمی که برای آینده خود بخواهد بگیرد نیاز به وفاق دارد. در شرایط قطبی شده، هر تصمیم دینی که در سطح جامعه گرفته شود محل بروز جنگ خواهد بود و عملا به نتیجه مورد نظر نخواهد رسید.
در این شرایط سرمایه‌های دین فرسوده خواهد شد و عملا دین دچار انفعال اجتماعی می‌شود.
3️⃣ فشار روانی دینداری
دینداری در جامعه قطبی شده همراه با تجربه احساس اضطراب و ترس خواهد بود. ترس از “دیگری” این چرخه منفی را تقویت خواهد کرد.
دین برای بالندگی خود در سطح جامعه نیاز به شرایطی دارد که مردم با اقبال قلبی به سوی معنا و آموزه‌های دینی حرکت کنند. جامعه قطبی شده زمینه گرایش به دین را از بین خواهد برد.
🔸️ آیا برای برون رفت از این فضای قطبی شده راهی هست؟
آری شود ولیک به خون جگر شود! این یادداشت صرفا در مقام طرح مسئله است ولی به اختصار به برخی راهکارها اشاره می‌کنم:
1️⃣ تعهد رسانه‌ای: دوری از اقدامات هیجان‌گرایی که جامعه را قطبی می‌کند به همراه بازنمایی انسجام و همبستگی اجتماعی
2️⃣ رهبران و گروه‌های مرجع: تعامل رهبران و گروه‌های مرجع جامعه بر محور ارزش‌های مشترک و تقویت وجوه مشترک
3️⃣ کنشگران مرزی: فعالیت شخصیت‌هایی که برای گروه‌های متکثر قابل احترام هستند برای ایجاد انسجام و کاهش شکاف‌ها
